فصلنامه هویت شهر
پیاپی 14 (تابستان 1392)

امروزه گردشگری فرهنگی پدیده ای اجتماعی است و شهرها همانند متنی فرهنگی در ایجاد تجارب فرهنگی و انتقال معانی فردی و جمعی افراد مطرح می باشند. این بحث در بررسی مفهوم فرهنگ شهری، با رویکردی تحلیلی به تبیین چارچوبی حاصل از مولفه های آن پرداخته و سپس در بررسی تاثیر آن در جذب گردشگر فرهنگی و با توجه به ویژگی تجارب وی، به روشی تحلیلی- مقایسه ای با تمرکز بر مصادیقی چند از تجارب جهانی، به چگونگی تاثیر مولفه ها می پردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که گردشگر فرهنگی به دنبال تجاربی موثق و گردشگری فرهنگی تحت تاثیر مولفه های به هم پیوسته فرهنگ شهری بوده که خود متاثر از مولفه های فضای شهری می باشند. به طور کل این مولفه ها شامل مولفه کالبد (متن فرهنگی و تاریخی)، عملکرد (تنوع فعالیت ها در مشارکت فرهنگی) و معانی فرهنگی در عرصه عمومی بوده که همگی در ارتباطی پیوسته و نمادین می باشند.

فضاهای عمومی، با ایجاد امکان مشارکت، حضور گروه ها و فضای تعامل، نقشی عمده در تقویت جنبه های اجتماعی شهرها دارند. بازارهای قدیم، روزگاری عمومی ترین محور اجتماعی و عملکردی بوده و کارکرد فضای عمومی را به خوبی ایفا می نموده است. هدف این بحث بررسی معیارهای کیفی بازارهای شهرهای سنتی با تاکید بر بازار قیصریه لار و تبیین راهکارهای ارتقاء کیفیت آنها به عنوان فضایی عمومی است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی با استفاده از مشاهدات و برداشت میدانی است. بر مبنای چهار معیار سنجش کیفیت فضاهای عمومی (آسایش و منظر، دسترسی، فعالیت، اجتماعی بودن)، PPS پرسشنامه استاندارد 1 مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد منظر و اجتماعی بودن، به ترتیب واجد بیشترین و کمترین امتیاز بوده اند. در نهایت، دلایل ضعف و قوت هر مولفه بر اساس شرایط کالبدی بازار مورد تحلیل قرار گرفته و به ارائه راهکارهای بهبود کیفیت فضا انجامیده است.

تحولات در معماری معاصر ایران بر اساس روندی از پیش طراحی شده، رخ نداده است. انقلاب اسلامی نقطه ی عطف مهمی در این تحولات محسوب می شود که تحت تاثیر آن فرم معماری نیز دچار تحول شده است. از این رو در این بحث سعی شده است با بررسی شرایط هر دهه و تحلیل آثار متعلق به آن دوره، تحولات و گرایش های فرمی در طراحی معماری با کاربری فرهنگی مورد واکاوی قرار گیرد و با مقایسه نتایج، سیر تحولات شکلی معماری معاصر ایران طی سی سال پس از انقلاب ارائه گردد. با بررسی انجام شده می توان، سه گرایش عمده را در روند تحولات فرمی در طراحی معماری معاصر طی سه دهه ی پس از انقلاب اسلامی مشاهده نمود. آثار دهه ی اول با رویکرد پیروی از الگوهای شکلی سنتی، آثار دهه ی دوم با گرایش به معماری معناگرا و مفهومی و آثار دهه ی سوم با گرایش به جهانی شدن طراحی و ساخته شده اند.

جهش خلاقانه که در آن مفاهیم جدید به طور ناگهانی و به صورت یک راه حل بالقوه ی طراحی، پدیدار می گردند به عنوان مهم ترین ویژگی طراحی خلاقانه در نظر گرفته می شود. در این پژوهش طراحی دانشجویان کارشناسی معماری دانشگاه تهران به عنوان مثالی در جهش خلاقانه که از مراحل عینی فرآیند آفرینشگری است، بررسی و برای ایجاد بینش بیشتر ارائه شده است. نتیجه حاصل از مطالعه موردی موید آن است که ادراک حاصل از جهش خلاقانه همانند ساختن پل خلاقانه بین استاد و شاگرد از طرح مسئله تا راه حل طراحی است. در این مقاله، تاکید بر ارزش های آموزش است و نکته مهم و اساسی در مورد یادگیری طراحی، دست یابی به طرح به عنوان محصول یک فرآیند آموزشی و خلاق است. در این راستا حمایت اساتید و به ویژه همتایان معماری که به راه حل طراحی دست یافته اند جهت تسهیل رشد ذهنی سایر دانشجویان در دستیابی راحت تر به محصول طراحی با ایجاد پل خلاقانه به کار می رود.

روند افزایش جمعیت وفعالیت در شهرها، منجر به افزایش تراکم ساختمانی ومتراکم شدن توده های ساختمانی گردیده است. ساخت وساز و شکل گیری فضاهای سکونتی وفعالیتی نیازمند زمین مناسب است ولی عرضه زمین به واسطه ثابت بودن آن، پیوسته محدودیتی را متحمل نموده است. ازاین رو در بازار مبادلات اقتصادی زمین، زمین نیز مانند کالای اقتصادی درمعرض تقاضای موجود قرارمی گیرد و با افزایش تقاضا قیمت وارزش بیشتری به دست می آورد. در این تحقیق تاثیر عامل قیمت زمین برروندساخت وسازدرناحیه 5 منطقه یک تهران بررسی شده همچنین تفاوت قیمت ناشی از شرایط توپوگرافی، شکل زمین، بافت وتراکم ساختمانی با استفاده ازمدل اقتصادسنجی چند متغیره، مورد نقد و بررسی قرارگرفته است. آهنگ تغییرات قیمت زمین درمنطقه یک طی این سال ها یکنواخت نبوده وازنوساناتی برخورداربوده است.

شهرشاهی، مهم ترین گسترش ساختاری-کالبدی در دومین پایتخت صفوی است. گسترشی که الگوی توسعه اصفهان، پایتخت سوم صفوی بوده است. هدف اصلی، بازآفرینی طرح شهرشاهی بر اساس متون و اسناد تاریخی است. روش تحقیق تفسیری- تاریخی است، طرح شهرشاهی پس از استنتاج و تحلیل از متون و اسناد تاریخی ترسیم شده است. محدوده بازآفرینی، پهنه مکانی شهرشاهی دوره صفوی است. خیابان، میدان شاه، کاخ ها و باغ های مربوطه، اصلی ترین عناصر شهرشاهی بوده اند که پس از تحلیل بازآفرینی شدند. خیابان به عنوان محوری طراحی شده از دوره صفوی که از مسجد جامع عتیق تا عالی قاپو امتداد داشته، استنتاج شده است. میدان شاه نیز در نزدیکی بازار و دور از کا خهای سلطنتی موقعی تیابی شده است. جهت شمالی- جنوبی، نسبت سه به یک و عمارات جها ننما در طرفین آن، از وی ژگ ی های اصلی میدان شاه بوده است. در انتها نقشه بازآفرینی شهرشاهی صفوی قزوین به صورت یک پلان شهری ارائه شده است.

طراحی معماری ساختاری متشکل از مراحلی مختلف را در بر دارد و کیفیت و محصول نهایی آن به دانش محتوایی طراح و استفاده از آن در قالب تفکر خلاق وابسته است. کلید تفکر خلاق قدرت ابداع انگاره ها است و در میان انگاره ها، دست نگاره های طراحی که بر اساس میزان قطعیت ذهن طراح در مراحل مختلف طراحی قابل دسته بندی هستند، جایگاه ویژه ای خواهند داشت. دست نگاره های خیالی به عنوان یکی از این دسته بندی ها، علی رغم ایفای نقش در درک ماهیت، کیفیت و چیستی طرح، عموما مورد بی اعتنایی قرار می گیرند و این در حالی است که این آثار ابزار مناسبی برای رشد خلاقیت معماران به حساب م یآیند. پاسخ به این سوال که ماهیت، جایگاه و تاثیر این آثار در روند طراحی معماری چگونه است هدف اصلی بحث است و این که تمرکز طراحان و یا اساتید معماری بر آنها، چگونه در راستای ارتقاء کیفی ایده های طراحی و آثار معماری تاثیر گذار خواهد بود.

پژوهش حاضر با اتکا بر مفروض اصلی ضرورت ارتقاء جایگاه الگوی ساختاری و راهبردی در نظام برنامه ریزی ایران، به منظور بررسی میزان انطباق طرح توسعه و عمران (جامع) شهر مشهد با ویژگی های الگوی ساختاری-راهبردی صورت پذیرفته است. برای دستیابی به این هدف، ابتدا ویژگی های الگوی ساختاری راهبردی در متون تخصصی کشور احصا شده و آنگاه وضعیت طرح جامع شهر مشهد با تکیه بر این ویژگی ها مورد بررسی قرارگرفته است. به منظور تعیین چگونگی انطباق و یا عدم انطباق طرح جامع مشهد با ویژگی های الگوی ساختاری راهبردی از دو روش مطالعه اسنادی و پرسشنامه استفاده شد و نتایج دو بررسی مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که در مجموع طرح توسعه و عمران شهر مشهد با ویژگی های الگوی ساختاری –راهبردی انطباق ندارد و و باید برای ویژگی هایی که از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند بر اساس مبانی نظری بومی؛ تدابیری اندیشیده و تلاش ویژه ای مبذول گردد.